O kanonikach, kapitułach, kolegiach i biskupich dworach (B)

Katedra była najważniejszą świątynią w obrębie diecezji ordynariusza i miejscem ceremonialnego manifestowania jego biskupiej zwierzchności nad pozostałym duchowieństwem i wiernymi. Widoczne to było zwłaszcza podczas mszy, nabożeństw i uroczystości religijnych, kiedy zasiadał na biskupim tronie w otoczeniu kanoników i urzędników kurii, których stalle podkreślały dostojeństwo pełnionego urzędu.
W dziejach diecezji lubuskiej ta liturgiczna i prestiżowa funkcja katedry, w warunkach kolejnych nieszczęść w postaci trzykrotnych zniszczeń budowanych od podstaw głównych świątyń (Lubusz, Górzyca, Lubusz) i potem po spaleniu katedry w Fürstenwalde przez husytów, jej prestiżowa funkcja była bardzo ograniczona. Biskupi stawali przede wszystkim wobec konieczności kolejnego kosztownego wznoszenia katedr, w czym pomocna była obowiązkowa w uboższych diecezjach Kościoła i narzucona parafiom opłata o nazwie katedratyk (cathedraticum), w postaci rocznego podatku przeznaczonego na ten cel. Biskupi lubuscy poza katedrą sprawowali także opiekę nad sanktuarium diecezjalnym w Górzycy.
W katedrach kanonicy mieli przydzielone boczne ołtarze, przy których odprawiali przypisane im nabożeństwa, a niekiedy bywali także przy nich chowani po śmierci. Jak to się (prawdopodobnie) stało we Fromborku w przypadku kanonika Mikołaja Kopernika.

Katedra we Fromborku. Foto za domeną publiczną

Jak wspomniałem, każda kapituła posiadała swoje własne regulaminy porządkujące jej pracę. Jednak taki dokument lubuskiej kapituły się nie zachował. Z dostępnego regulaminu marchijskiej diecezji hawelberckiej dowiadujmy się, że kandydat na tamtejszego kanonika musiał tytułem „wpisowego” (opłata instalacyjna) wpłacić 50 złotych reńskich przeznaczonych do podziału dla prałatów i 40 dla pozostałych kanoników.
Nowy członek kapituły miał prawo mieszkania w zlokalizowanym w pobliżu katedry budynku zwanym kanonią. Zamożniejsi posiadali budynki odrębne, na ogół zlokalizowane obok siebie. Pierwsza wiadomość o takim osiedlu kanonickim w Polsce została zawarta w przywileju lokacyjnym Fromborka z 1310 roku, gdzie wybudowano ich dwanaście.

Frombork. Kanonia pod wezwaniem świętego Ignacego biskupa. Foto za domeną publiczną

Każdy z kanoników fromborskich w chwili instalacji otrzymywał folwark i parcelę pod budowę kanonii i towarzyszących budynków gospodarczych. Kolejny kanonik był zobowiązany po śmierci poprzednika do wykupienia sobie na własność poszczególnych kanonii, a w razie zniszczenia do jej odbudowy. Kanonie zachowały się także w Poznaniu na Ostrowie Tumskim, w tym najstarsza z roku 1504. W Polsce zachowały się dwie ulice z nazwami Kanonia: we Wrocławiu i Warszawie.
W warszawskiej ulicy Kanonia znajdującej się obok Katedry świętego Jana występuje architektoniczna osobliwość. Otóż pod numerem 18 stoi tam najwęższa kamienica w Europie. Jest nią dom wzniesiony w XVIII wieku będący klinem pomiędzy ścianami sąsiednich kamienic.

 Warszawa, ulica Kanonia 18. Foto za domeną publiczną