Rodzina najważniejsza

Wiesław Myśliwski jest znanym i cenionym pisarzem, autorem powieści m. in. „Kamień na kamieniu”, „Widnokrąg”, „Traktat o łuskaniu fasoli”. Wojciech Kuska jest znanym gorzowskim dziennikarzem telewizyjnym, konferansjerem lub moderatorem wielu imprez otwartych. Co łączy obu panów? Wojciech Kuska napisał i obronił pracę doktorską na temat twórczości Wiesława Myśliwskiego, która ukazała się pod tytułem „Językowo-kulturowa kreacja rodziny w powieściach Wiesława Myśliwskiego”.

*

Dzieło literackie można badać w sposób literaturoznawczy lub językoznawczy. Literaturoznawstwo zajmuje się miejscem dzieła w historii literatury, jego formą i przypisaniem do gatunków literackich, także krytyką. Językoznawcy zaś badają dzieło pod względem języka użytego przez autora, analizując użycie jednostek leksykalnych, jego struktury i funkcji. W potocznych ocenach książek najczęściej skłaniamy się ku opiniom literaturoznawczym, bardzo rzadko zajmując się ich językiem.  A przecież jest on bardzo ważny i dla każdego autora inny.

*

Książkę tę otwierają słowa Wiesława Myśliwskiego: Język jest naszym człowieczeństwem. Bez języka nie bylibyśmy ludźmi. Językiem poznajemy świat, językiem nazywamy świat, językiem obłaskawiamy świat, dzięki językowi myślimy, wyobrażamy sobie i czujemy. Jeśli człowiek odnajduje swój język, to jest w stanie tworzyć literaturę.

Jak ktoś, kto ma taką świadomość wagi języka, wykorzystuje go w swoich powieściach? W rozprawie naukowej Wojciech Kuska szukał odpowiedzi na to pytanie, analizując język Wiesława Myśliwskiego w odniesieniu do tylko jednego kręgu tematycznego – rodziny.

*

Rodzina jest zawsze bardzo ważna dla Myśliwskiego, niezależnie, czy mieszka na wsi, czy w mieście. Najważniejsi są ojciec i syn, ale tuż obok nich stoi matka, a także bracia, siostry, krewni, powinowaci. Bohaterowie mają duże rodziny, które tradycyjnie mieszkały w jednym domu. W latach powojennych ich członkowie rozjechali się po świecie, więc symbolem jedności staje się… grobowiec dla całej rodziny, który buduje bohater „Kamienia na kamieniu”. Wojciech Kuska analizuje w kolejnych rozdziałach obrazy rodziny i domu w powieściach: „Nagi sad”, „Pałac”, „Kamień na kamieniu”, „Widnokrąg”, „Traktat o łuskaniu fasoli” i „Ostatnie rozdanie”. Powieść „Ucho igielne” ukazała się już po zakończeniu przez Wojciecha Kuskę jego rozprawy i dlatego analiza nie obejmuje tej pozycji. Auror opracowania pokazuje relacje między członkami rodziny, ich zajęcia, otoczenie, słownictwo, wskazując na środki językowe wykorzystane przez Wiesława Myśliwskiego. Szczegółowa to analiza, ciekawa w lekturze, ale tak złożona, że nie poddaje się streszczeniu.

*

Rodziny w powieściach Myśliwskiego nie są szczęśliwe, choć bohaterowie noszą w sobie dużo ciepła dla najbliższych. W każdej kogoś brakuje: jedni członkowie zginęli w czasie wojny, inni odeszli awansując politycznie w czasach powojennych, jeszcze inni porzucili wieś dla miasteczka, potem miasta. Trapiły ich choroby, a niszczyła samotność. Dla Myśliwskiego rodzina jest najważniejszą wartością społeczną, ale w naszych czasach najbardziej narażoną na rozpad. Smutne to przesłanie.

***
Wojciech Kuska, „Językowo-kulturowa koncepcja rodziny w powieściach Wiesława Myśliwskiego”, wyd. Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim, Gorzów Wielkopolski 2020, 366 s.